ในปัจจุบันปัญหาสิ่งแวดล้อมทางทะเลทวีความรุนแรงขึ้นเรื่อย ๆ อันเนื่องมาจากการใช้ประโยชน์จากทรัพยากรในทะเลเกินขีดจำกัดและกิจกรรมอื่น ๆ ที่ส่งผลกระทบต่อสิ่งแวดล้อมทางทะเล ในวันที่ 8 มิถุนายน ของทุกปี องค์การสหประชาชาติได้กำหนดให้เป็น “วันมหาสมุทรโลก” (World Oceans Day)[1] เพื่อเฉลิมฉลองความสัมพันธ์ระหว่างมหาสมุทรและมนุษย์ รวมไปถึงการสร้างความตระหนักรู้ถึงความสำคัญของทะเลและมหาสมุทรที่มีต่อชีวิตมนุษย์ และแนวทางที่มนุษย์จะร่วมกันคุ้มครองและสงวนรักษาทะเลและมหาสมุทร เมื่อไม่นานมานี้ ภาพยนตร์กึ่งสารคดีเรื่อง “Seaspiracy” ได้จุดประเด็นความสนใจเกี่ยวกับปัญหาทรัพยากรธรรมชาติและสิ่งแวดล้อมทางทะเลอันเนื่องมาจากการกระทำของมนุษย์ และเป็นที่วิพากษ์วิจารณ์อย่างกว้างขวางเกี่ยวกับปัญหาที่ปรากฎในภาพยนตร์ดังกล่าว ด้วยเหตุที่ประเทศไทยเป็นภาคีในอนุสัญญาสหประชาชาติว่าด้วยกฎหมายทะเล ค.ศ. 1982 ซึ่งกำลังอยู่ในกระบวนการอนุวัติการกฎหมายภายในให้สอดคล้องกับพันธกรณีตามอนุสัญญาดังกล่าว และโอกาสวันมหาสมุทรโลกในปีนี้ ผู้เขียนขอนำเสนอประเด็นที่น่าสนใจจากภาพยนตร์เรื่อง “Seaspiracy” ที่ต้องช่วยกันแก้ไข เพื่อประโยชน์ของการคุ้มครองและสงวนรักษาสิ่งแวดล้อมทางทะเลของประเทศไทยดังต่อไปนี้

หากท่านผู้อ่านได้ติดตามภาพยนตร์เรื่องดังกล่าว หนึ่งในปัญหาใหญ่ที่สุดของการคุ้มครองและสงวนรักษาสิ่งแวดล้อมทางทะเลในปัจจุบันคือ ปัญหาขยะทะเล เรื่องนี้เป็นที่ทราบกันในทางวิชาการแล้วว่าปัญหาขยะทะเลแม้จะมีแหล่งกำเนิดมลพิษที่หลากหลาย แต่แหล่งกำเนิดมลพิษที่ใหญ่ที่สุดของขยะทะเลคือแหล่งกำเนิดมลพิษจากบนบก (Land-based pollution) ซึ่งร้อยละ 80 ของขยะทะเลจากแหล่งกำเนิดดังกล่าวเป็นขยะพลาสติก ตามอนุสัญญากฎหมายทะเลฯ[2] ประเทศไทยจึงมีหน้าที่ในการคุ้มครองและสงวนรักษาสิ่งแวดล้อมทางทะเลด้วยการป้องกัน ลด และควบคุมภาวะมลพิษทางทะเลที่มีแหล่งกำเนิดบนบกรวมถึงขยะพลาสติกด้วย[3] โดยในช่วงหลายปีที่ผ่านมาประเทศไทยได้ดำเนินการต่าง ๆ เป็นจำนวนมากเพื่อแก้ไขปัญหาดังกล่าวและแก้ไขข้อกล่าวหาที่ว่าประเทศไทยเป็นประเทศผู้ก่อมลพิษประเภทขยะพลาสติกในทะเล
รายใหญ่ของโลก อย่างไรก็ดี ในสถานการณ์โรคระบาดโควิด-19 สังคมไทยมีการใช้ประโยชน์จากบรรจุภัณฑ์พลาสติกเพิ่มขึ้นอย่างมีนัยสำคัญ โดยเฉพาะในอุตสาหกรรมอาหารและการบริการ ส่งผลต่อปริมาณขยะพลาสติกเพิ่มมากขึ้น ด้วยเหตุนี้ เรื่องการจัดการขยะพลาสติกเพื่อลดปัญหาสิ่งแวดล้อมในทะเลจึงยังคงเป็นเรื่องที่น่าติดตามต่อไปว่าประเทศไทยจะเปลี่ยนวิกฤตเป็นโอกาสและก้าวเข้ามาเป็นผู้นำในการจัดการปัญหาขยะพลาสติกในทะเลได้หรือไม่

ปัญหาอีกประการหนึ่งคือ ปัญหาสิ่งแวดล้อมอันเนื่องมาจากอุตสาหกรรมประมงและเกี่ยวข้องกับขยะทะเลด้วยคือปัญหาเครื่องมือประมงที่ถูกทิ้งหรือสูญหายในทะเล (abandoned lost and discarded fishing gears: ALDFGs) ในเรื่องนี้ เครื่องมือประมงที่ถูกทิ้งหรือสูญหายในทะเลก่อให้เกิด “การทำประมงผี (ghost fishing)” ที่ปรากฏออกมาให้พบเห็นในรูปแบบของสัตว์ทะเลหายากต่าง ๆ ต้องได้รับอันตรายจากเครื่องมือเหล่านี้ ไม่ว่าจะเป็นเต่าทะเลที่ติดอวน หรือฉลามวาฬที่มีเชือกขนาดใหญ่คล้องพันตัวอยู่

โครงการสิ่งแวดล้อมสหประชาชาติ (UNEP) และองค์การอาหารและการเกษตรแห่งสหประชาชาติ (FAO) ได้ร่วมกันจัดทำแนวทางแก้ไขปัญหาดังกล่าวไว้ตั้งแต่ ค.ศ. 2009 ถึงแนวทางการแก้ไขปัญหาและการดำเนินการที่สามารถกระทำได้ในอนาคตเพื่อจัดการกับปัญหาดังกล่าว[4] ในเดือนมิถุนายนที่ผ่านมา ประเทศไทยก็มีรายงานข่าวอวนขนาดใหญ่คลุมปะการังและสิ่งมีชีวิตบริเวณเกาะโลซินและอาจสร้างความเสียหายต่อระบบนิเวศในบริเวณดังกล่าวด้วย[5] ในกรณีเช่นนี้อนุสัญญากฎหมายทะเลฯ กำหนดให้ประเทศไทยในฐานะรัฐภาคีมีหน้าที่ต้องคุ้มครองสิ่งมีชีวิตในทะเลที่เป็นชนิดพันธุ์หายาก ถูกคุมคาม และตกอยู่ในอันตรายด้วย[6] กรณีเครื่องมือประมงที่ถูกทิ้งหรือสูญหายในทะเลจึงเป็นอีกหนึ่งปัญหาที่น่าติดตามว่าประเทศไทยจะจัดการกับปัญหาดังกล่าวในระยะยาวได้อย่างมีประสิทธิภาพภายใต้ระบบกฎหมายประมงของประเทศได้อย่างไร