โดย คุณภัทรพร เรืองฤทธิ์

นิติกรปฏิบัติการ ที่ทำการปกครองจังหวัดน่าน กรมการปกครอง กระทรวงมหาดไทย, นิติศาสตรบัณฑิต มหาวิทยาลัยธรรมศาสตร์ (รหัส 52), เนติบัณฑิตไทย สำนักอบรมกฎหมายแห่งเนติบัณฑิตสภา, นิติศาสตรมหาบัณฑิต (สาขากฎหมายอาญา) มหาวิทยาลัยธรรมศาสตร์ (รหัส 61)

เมื่อเดือนตุลาคม พ.ศ. 2564 กรมการปกครองได้มีประกาศ เรื่อง ยกเลิกการเรียกสำเนาบัตรประจำตัวประชาชน และสำเนาทะเบียนบ้าน จากผู้ยื่นคำขออนุมัติ อนุญาต ฯลฯ หรือดำเนินการใด ๆ ตามกฎหมายที่อยู่ในความรับผิดชอบของกรมการปกครอง หรือหากกรณีมีความจำเป็นต้องใช้สำเนาบัตรประจำตัวประชาชนหรือสำเนาทะเบียนบ้านเพื่อประกอบการพิจารณา ให้เจ้าหน้าที่ผู้รับคำขอเป็นผู้จัดทำสำเนาเอกสารขึ้นเองโดยห้ามมิให้เรียกเก็บค่าใช้จ่าย เพื่อเป็นการอำนวยความสะดวกและลดภาระของประชาชน[1] กรณีดังกล่าวนับเป็นก้าวสำคัญสำหรับการขับเคลื่อนองค์กรไปสู่ระบบดิจิทัล (Digital Transformation) ซึ่งที่ผ่านมา กรมการปกครองมีความพยายามประยุกต์ใช้เทคโนโลยีสารสนเทศเพื่อสร้างมาตรฐานการให้บริการสารสนเทศภายในองค์กร เพื่อยกระดับมาตรฐานการปฏิบัติราชการให้ตอบสนองต่อนโยบายรัฐบาลอิเล็กทรอนิกส์ มีการนำเทคโนโลยีมาใช้สนับสนุนการพัฒนาคุณภาพการให้บริการ ตลอดจนเพิ่มศักยภาพของบุคลากรเพื่อปรับปรุงองค์กรให้มีขีดสมรรถนะสูงในการให้บริการประชาชนตามแผนปฏิบัติการดิจิทัลกระทรวงมหาดไทย พ.ศ. 2563-2565

หนึ่งในโครงการสำคัญเพื่อขับเคลื่อนองค์กรให้ตอบสนองต่อนโยบายรัฐบาลอิเล็กทรอนิกส์ของกรมการปกครอง คือ โครงการพัฒนาระบบการพิสูจน์และยืนยันตัวตนทางดิจิทัล (DOPA Digital ID)[2] เป็นโครงการนำร่องที่มีการนำนวัตกรรมการสร้างต้นแบบการพิสูจน์และยืนยันตัวตัวทางดิจิทัล โดยกำหนดเป้าประสงค์การพิสูจน์และยืนยันตัวตนให้สามารถเชื่อมต่อการยืนยันตัวตนจากทุกภาคส่วนเข้ามาไว้ด้วยกันแทนระบบเดิมที่ผู้ให้บริการและผู้รับบริการต้องมาเผชิญหน้าและแสดงตนเพื่อยืนยันตัวตนด้วยเอกสารทางราชการ DOPA Digital ID เกิดจากแนวคิดที่ว่า จะทำอย่างไรให้ประชาชนลดขั้นตอนและระยะเวลาเมื่อต้องติดต่อขอรับบริการจากหน่วยงานภาครัฐ เช่น งานทะเบียนราษฎร ซึ่งบัตรประจำตัวประชาชนที่เราใช้กันในปัจจุบัน มีชิปเก็บข้อมูลอัตลักษณ์ของบุคคลที่สามารถอ่านข้อมูลด้วยอุปกรณ์อิเล็กทรอนิกส์ Digital ID เป็นสิ่งที่เราคุ้นเคยกันอยู่แล้วเมื่อต้องเริ่มต้นทำธุรกรรมออนไลน์ ไม่ว่าจะเป็นการซื้อขายสินค้าออนไลน์ การเข้าใช้งานอีเมล หรือแม้แต่การใช้งาน Mobile Banking “กระบวนการพิสูจน์ตัวตนและยืนยันตัวตน” จึงเป็นเรื่องที่อยู่คู่กับ Digital ID โดยเมื่อผู้รับบริการสามารถพิสูจน์ตัวตนกับ Digital ID ได้แล้ว หลังจากนั้น ก็จะนำ Digital ID นั้นมาใช้สำหรับการยืนยันตัวตนเพื่อใช้บริการธุรกรรมต่าง ๆ[3]  

กรมการปกครอง ในฐานะหน่วยงานหลักที่เก็บอัตลักษณ์ของคนไทยตั้งแต่เริ่มทำบัตรประจำตัวประชาชนครั้งแรกเมื่ออายุ 7 ปี จึงได้พัฒนาแอปพลิเคชัน D.DOPA ที่สามารถใช้งานได้ทั้งระบบปฏิบัติการแอนดรอยด์และ iOS เมื่อดาวน์โหลดและติดตั้งแอปพลิเคชันแล้ว ผู้ใช้บริการสามารถไปติดต่อที่อำเภอหรือสำนักงานเขตเพื่อขอ Digital ID ผ่านกระบวนการง่าย ๆ คือ แสดงบัตรประจำตัวประชาชน เสียบบัตรเพื่ออ่านข้อมูล ตรวจสอบลายพิมพ์นิ้วมือเพื่อพิสูจน์ตัวตน จากนั้นยืนยันตัวตนด้วยการสแกน QR Code และกำหนดรหัส (PIN) ด้วยตัวเลขสามหลักให้ถูกต้อง สิ่งที่ผู้ขอ Digital ID จะได้รับเมื่อเข้าใช้งานผ่านแอปพลิเคชัน คือ ทำให้ทราบข้อมูลของบุคคลดังกล่าวที่รัฐจัดเก็บไว้ทั้งหมด ไม่เพียงเฉพาะข้อมูลทางทะเบียนราษฎรของกรมการปกครอง แต่เป็นฐานข้อมูลประชาชนของส่วนราชการ (Linkage Center) ที่รัฐบาลกำลังดำเนินการให้มีการเชื่อมโยงและบูรณาการข้อมูลทุกภาคส่วน เช่น ข้อมูลการครอบครองอสังหาริมทรัพย์ ข้อมูลการรับอนุญาตให้ประกอบธุรกิจ ฯลฯ ปัจจุบันกรมการปกครองได้นำโครงการดังกล่าวเข้าร่วมทดสอบนวัตกรรมหรือบริการเกี่ยวกับธุรกรรมทางอิเล็กทรอนิกส์ (Digital Service Sandbox) ของสำนักงานพัฒนาธุรกรรมทางอิเล็กทรอนิกส์ (สพธอ.) หรือ ETDA กระทรวงดิจิทัลเพื่อเศรษฐกิจและสังคม เพื่อต้องการให้เกิดความมั่นใจว่า สิ่งที่จะนำไปให้บริการประชาชนสอดคล้องตามกฎหมาย มีความน่าเชื่อถือและมั่นคงปลอดภัยสูง Digital ID นับเป็นโครงสร้างพื้นฐานสำคัญที่จำเป็นต้องส่งเสริมให้มีการใช้อย่างแพร่หลายเพื่อสร้างมิติใหม่สำหรับการทำธุรกรรมภาครัฐและภาคเอกชน ลดความเสี่ยงในการใช้เอกสารปลอมในกระบวนการยืนยันตัวตนของระบบเดิม และเพื่อสนับสนุนการบริการประชาชนของภาครัฐและภาคเอกชนซึ่งต้องปรับเปลี่ยนวิธีการ เพื่อตอบสนองงานบริการแนวใหม่ที่ไม่ต้องเผชิญหน้าหรือการเว้นระยะห่างทางสังคม (Social distancing) ประการสำคัญคือเพื่อเพิ่มศักยภาพการแข่งขันของเศรษฐกิจไทยให้ดียิ่งขึ้น

ขณะนี้ กรมการปกครองได้พัฒนาโครงการระบบการพิสูจน์และยืนยันตัวตนทางดิจิทัล (DOPA Digital ID) ให้กับส่วนราชการในเฟสแรก ซึ่งในอนาคตก็จะสามารถให้บริการกับเอกชนได้ ความท้าทายคือด้วยเทคโนโลยีและมาตรฐานที่หลากหลาย แต่ละธุรกิจก็มีความต้องการที่ต่างกัน ทุกภาคส่วนจึงควรร่วมมือและสนับสนุนว่าจะมีการเชื่อมโยงข้อมูลกันอย่างไร นอกจากโครงการดังกล่าวแล้ว ในปีงบประมาณ พ.ศ. 2565 กรมการปกครอง มีการกำหนดแผนปฏิบัติการ (Roadmap) ด้วยการพัฒนาระบบให้ผู้รับบริการสามารถลงทะเบียนได้เองผ่าน Face Verification Service ซึ่งเป็นระบบที่รองรับผู้ใช้บริการได้ทั่วประเทศ และเพิ่มงานบริการ เช่น การขอเลขที่บ้าน การตรวจ คัด และรับรองเอกสารการทะเบียนราษฎร และภายในปีงบประมาณ พ.ศ. 2567 จะพัฒนาเกี่ยวกับ e-Signature, e-Certificate, e-Payment, e-Receipt รวมทั้ง เพิ่มงานบริการให้เป็นระบบดิจิทัล เช่น การขอออกใบแทนใบย้าย การแจ้งรื้อถอนบ้านหรือบ้านถูกทำลาย    การรับแจ้งเอกสารทะเบียนราษฎรที่สูญหายหรือถูกทำลาย การขอเลขที่บ้าน เป็นต้น[4]